Waarom deed je niks?
3 misverstanden over gedrag van slachtoffers van seksueel geweld
Recent keek ik de documentaire over Jeffrey Epstein: de invloedrijke multimiljonair die jarenlang op grote schaal jonge meisjes misbruikte. Waarom ondergingen zoveel meisjes dit misbruik ogenschijnlijk zonder verzet? Waarom deden ze niks? Er bestaat veel onbegrip over het gedrag van slachtoffers van seksueel geweld, zowel bij henzelf als hun omgeving. Dit zorgt onder andere voor gevoelens van schuld en schaamte. Omdat dit onterecht is beschrijf ik in dit artikel 3 misverstanden over het gedrag van slachtoffers van seksueel geweld.
Misverstand 1: Je had je actiever moeten verzetten
Om te snappen waarom dit een misverstand is dien je kennis te hebben van onze primaire reacties op gevaar. In bedreigende situaties neemt ons instinct het van ons over. Dit zorgt ervoor dat ons systeem volledig gericht is op overleven. Schade beperken is op zo’n moment de belangrijkste prioriteit. Al het andere wordt vanuit onze biologie ondergeschikt gemaakt. Als je fysiek de mindere bent, of geen ontsnappingsmogelijkheid hebt, schat ons instinct vechten of vluchten in als onverstandig: je loopt tenslotte meer kans op letsel als je toch pogingen daartoe zou ondernemen. Ons vermogen tot actief verzet wordt dan uitgeschakeld: spierkracht vermindert, zicht en gehoor verslechteren, vermogen tot spraak neemt af en gevoelens als boosheid worden gedempt. Ons systeem gaat hier automatisch toe over als deze passieve vorm van verdediging meer veiligheid biedt.
Misverstand 2: Door je niet te verzetten heb je het zelf toegelaten
Naar aanleiding van onderzoek (Schauer en Elbert 2010) zijn 6 algemene reacties op gevaar beschreven: bevriezen, vluchten, vechten, vrezen, verslappen en wegvallen. Alle fases faciliteren ons in het zoveel mogelijk zonder kleerscheuren overleven van gevaar. De reacties in de verschillende fases gebeuren grotendeels onwillekeurig: we hebben hier geen enkele invloed op. Je normale bewustzijn en je persoonlijkheid maken niet de dienst uit tijdens gevaar. Ons instinctieve gedrag botst daardoor vaak met normen, waarden en gedragingen die we in ongevaarlijke situaties zouden handhaven. Dit kan achteraf voor verwarring zorgen. Achteraf ga je als het ware met ‘je normale bril’ naar de situatie kijken en beoordeel je je gedrag vanuit je ‘normale’ uitgangspunten. Alleen zijn dit meestal niet de uitgangspunten die je kans op overleven tijdens acuut gevaar zouden hebben vergroot. Gelukkig dus eigenlijk, dat ons instinct zo sterk is dat het onze normen en waarden tijdelijk overboord kan gooien.
Misverstand 3: Bij terugkerend misbruik heb je tijd gehad om je te beraden
Hier wordt geen rekening gehouden met het feit dat ons systeem ‘leert’ van herhaalde blootstelling aan hetzelfde gevaar. Het brengt ons daardoor steeds sneller in de meest succesvolle staat van verdediging. Als vechten of vluchten eerder geen verstandige optie is geweest slaat onze verdediging die fasen over. Dit is de reden dat slachtoffers van herhaald seksueel geweld steeds makkelijker in een verminderde staat van bewustzijn terecht komen. Op die manier krijg je zo min mogelijk van terugkerende geweldplegingen mee. Geweldplegers hebben er baat bij gevoelens van angst en machteloosheid te versterken. Ze praten daarom in op slachtoffers, bedreigen hen, of geven hen het gevoel medeplichtig te zijn. Zo zorgen ze dat het slachtoffer langdurig in de angstmodus blijft en wordt voorkomen dat er ruimte ontstaat om zich te beraden.
Zoals je nu hopelijk beter begrijpt is de vraag ‘waarom deed je niks’ gebaseerd op inschattingen die we maken, wanneer ons brein zich in een normale staat bevindt.
Het is van groot belang dat slachtoffers van seksueel geweld en hun omgeving kennis hebben van onze verdedigingsreflexen, om te voorkomen dat onbegrip voor verdere traumatisering en gevoelens van schuld en schaamte zorgt.
Meer weten over het gedrag van slachtoffers van (seksueel) geweld en reacties op traumatische ervaringen? Bestel dan nu het gratis e-book ‘Verdedigingsmechanismen bij gevaar’ van Praktijk Cambio. Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen of voel je behoefte om het over jouw ervaringen te hebben? Plan dan gerust een vrijblijvend gesprek: je bent van harte welkom.
